Depressie veroorzaakt zichzelf. Is het een vicieuze cirkel, het sneeuwbaleffect of de wet van Murphy?

30 juli 2021

Geschreven door François de Waal

Francois de Waal

leestijd:
5 minuten

François schrijft wekelijks over zijn leven met depressie. Een probleem maakt je somber en dat veroorzaakt een ander probleem. Dat het volgende probleem veroorzaakt. Dat is de vicieuze cirkel van depressie. Maar is er ook een cirkel omhoog?

Er gaat iets heel erg fout in uw leven, een grote ramp, maar het kan ook een tot dan toe ontkend jeugdtrauma zijn, of twee of drie akelige dingen die helaas tegelijk gebeuren. U schrikt en logisch, u verliest langere tijd uw humeur. Dat wekenlange rothumeur is de laatste druppel voor uw partner. Die wil niet meer. Einde relatie. Dat maakt u erg somber.

Door die somberte kunt u de energie voor uw sowieso niet zo aantrekkelijke baan niet meer opbrengen. U meldt zich ziek en vroeg of laat verliest u die baan. U voelt zich nu nog somberder en zegt in het weekend iets stoms tegen uw kinderen. Die zijn boos (altijd stoer masker voor verdriet) en willen u niet meer zien. U voelt zich nu nóg slechter, verwijt uw ex van alles, maakt ruzie met uw buren en daarna met wildvreemden, begint met drinken/blowen/gokken/geweld/hoerenbezoek, betaalt geen huur meer, en zo verliest u uw huis. Uw zelfwaarde (zelfrespect) krijgt elke keer een flinke knauw. Bij elke tegenslag buigt u, en buigt u, en buigt u … tot u barst. Die explosie is bij de één een hartinfarct, bij de ander een psychose of zelfmoord, bij ons is dat een depressie.

Al die afschuwelijke dingen volgen op elkaar, het een is de oorzaak van de ander, dat weer een volgend iets veroorzaakt. En elke keer is de ellende groter met een groter gevolg. Dat kan je het sneeuwbaleffect noemen.

Al die dingen zijn elkaars oorzaak én gevolg

Ze ketsen tegen elkaar en hebben allemaal uitwerking op elkaar, maken elkaar groter, maken elkaar erger. Hebben een negatieve uitwerking op elkaar. Een neerwaartse spiraal. Een vicieuze cirkel. Dat is: ik voel me slecht en ga piekeren, drinken, blowen, ruzie maken, snoepen, slechter slapen en dus voel ik me nog beroerder. Met als gevolg dat ik méér ga piekeren, drinken, blowen, ruzie maken, snoepen, slechter slapen en dus voel ik me nog beroerder. Met als gevolg dat ik méér ga piekeren, drinken, blowen, ruzie maken, snoepen, slechter slapen en dus voel ik me nog beroerder. Met als gevolg dat ik méér ga piekeren, enz. → depressie

Depressie: vicieuze cirkel of sneeuwbaleffect? Of de wet van Murphy (alles wat fout kan gaan, zal fout gaan)? Het is zoals zo vaak bij depressie niet of-of, maar en-en.

In Uren met Henk Broekhuis schrijft Karel van het Reve: “het verschil tussen symptomen en oorzaken is helemaal niet zo duidelijk, een echt verschil tussen die twee bestaat niet. Het hangt af van wat je op een gegeven moment belangrijk vindt en wat niet.

Richard O’Connor zegt in zijn boek Undoing Depression, What Therapy Doesn’t Teach You and Medication Can’t Give You dat hij niet de eerste is die depressie ziet als een vicieuze cirkel. Hij noemt het de ziekte die zichzelf veroorzaakt.

Dit zijn elementen die oorzaak EN gevolg zijn van een depressie

Zeer negatief denken, zeer negatief voelen en je zeer negatief gedragen. Schaamte en je schuldig voelen. Onhandig, onaardig, niet constructief omgaan met mensen in je omgeving. Geen vangnet hebben. Jezelf verwijten dat je die kutdepressie niet kan laten verdwijnen. Een slecht zelfbeeld hebben. Een lichamelijke ziekte hebben. Je mislukt of vernederd voelen. Verlies van je relatie, baan, huis, status, identiteit, kinderen, libido, vrienden. Oude onopgeloste shit. Extreme stress. Financiële ellende. Onophoudelijke, moordende zelfkritiek. Zelfdestructief gedrag. Verslavingen. Angst voor de toekomst. Slecht slapen. Eindeloos dezelfde negatieve gedachten zodat je kop eraan went en er iets in je hersenen verandert. O’Connor onderstreept vooral het belang van slecht slapen.

Over die verandering in je hersenen: ik heb bepaalde negatieve gedachten, gevoelens, stemmen en beelden zo vaak (onbewust) gedacht dat ze, zo stel ik me dat als leek voor, een soort uitgelopen pad in het grasveld van mijn hersenpan zijn geworden.

Door het vele gebruik (steeds dezelfde negatieve gedachten) wordt dat looppad daarna een fietspad, vervolgens een verharde weg en uiteindelijk een supersonische, lawaaiige, stinkende vierbaans snelweg die het hele landschap beheerst. Die is zo prominent aanwezig, zo vaak en intens begaan dat die een eigen leven is gaan leiden. Dus mijn hersenen produceren/faciliteren op een bepaald moment alleen maar die negatieve gedachten, gevoelens, beelden en stemmen. Die zijn in mijn hersenen ingebrand. Ze komen moeiteloos, vanzelf, automatisch, als een nooit ophoudende, met groot geweld neerkletterende waterval.

Mijn gedachten beïnvloeden/veranderen mijn hersenen die mijn gedachten beïnvloeden/veranderen die mijn hersenen beïnvloeden/veranderen … enzovoort.

Neuropsycholoog Dr. Rick Hanson vertelt hetzelfde, maar dan in wetenschappelijker termen in zijn boeken. Hij zegt dat als je maar genoeg je gedachten verandert, je dan je brein verandert. Er is een oud gezegde in de neurowetenschap: “Neurons that fire together wire together.” Dit betekent volgens mij dat hoe vaker er iets wordt herhaald in je hersenen, hoe sterker dat wordt, en een eigen leven gaat leiden. Oefening baart kunst, maar dan de kunst van het negatieve denken. Vergelijkbaar: net zoals positieve affirmaties positief werken, zo werken negatieve affirmaties helaas even goed.

Je kan dit alles ook samenvatten met een gewoon woord: pessimisme

Een pessimist denkt negatief en concentreert zich op alle negatieve dingen in zichzelf, zijn omgeving en de wereld. Dan zie je alleen nog maar dié dingen … die je nog negatiever maken. Dat wordt een gewoonte, wordt een levensvisie. Dan word je extreem negatief. Alles, corona, racisme, het milieu, de politiek, je eigen situatie wordt een regelrechte, levensbedreigende ramp. Pas op! Paniek! Totdat je alles zó zwart ziet dat je een depressie hebt. Amerikanen noemen dit catastrophizing. Je kan het ook ‘doemdenken’ noemen, een prachtig woord, verzonnen door Van Kooten en De Bie, de Lennon-McCartney van de Nederlandse humor.

Amerikaanse self help-auteurs zoals Joseph Murphy, James Allen, Norman Vincent Peale en Wayne Dyer bedoelen niks anders (en zeggen het al heel lang). Dyer: “Als je denkt dat het gaat lukken, zie je kansen. Als je denkt dat het niet gaat lukken, zie je obstakels.

Stress brengt cortisol in lichaam en brein, het alarm gaat aan en “vermoordt neuronen in de hippocampus” (Hanson). Vooral zware, chronische stress verandert je brein, maakt je steeds gevoeliger voor stress. The mind can change the brain can change the mind. Door te veel stress ben je overmeesterd, hulpeloos en gevangen zodat je je depressief gaat voelen. En door je depressie kan je slechter tegen de stress en wordt je vermogen om jezelf te helpen kleiner.

Ik ben depressief omdat ik depressief ben.

Blog Catch-22 praat over de periode dat je echt midden in je depressie zit: Je zit te diep in de put. Niks komt binnen. Elke positieve opmerking wordt weggehoond. Je kijkt ze aan of ze gek zijn geworden. Als je erom zou kunnen lachen, zou je lachen. Jij kan jezelf niet helpen. Anderen kunnen jou niet helpen. Niets of niemand kan jou helpen. Konden ze je maar helpen! Niet dus. Laat me maar. Het kan me niet meer schelen. Elke hoop is vervlogen. Basta. Ook dit alles levert op zichzelf een enorme wanhoop en pijn op (vicieuze cirkel). En uiteindelijk weet je honderd procent zeker dat die voortdurende, extreme pijn maar op één manier gestopt kan worden.

Een van de belangrijkste en afschuwelijkste aspecten van de vicieuze cirkel bij depressie is slaap

Om van een depressie te genezen moet je eerst beter slapen. Om beter te slapen moet je eerst genezen van je depressie. Kip of ei? Kip EN ei. Zie blog Slaap: vergif of medicijn?

Een vergelijkbare vicieuze cirkel: als je iemand onaardig behandelt ga je die onaardiger vinden. En dus weer onaardiger behandelen. Als je depressief bent en dus met steeds meer mensen stil, somber en snel geïrriteerd bent, dan ga je die mensen onaardiger vinden (en zij jou), enz. Maar het omgekeerde is ook waar. Wacht niet op aardige gevoelens om iemand aardig te vinden en dus aardig te gaan behandelen (inclusief jezelf). Gedraag je aardig met mensen en je gaat ze aardig vinden, dan ga je ze aardiger behandelen (en zij jou), enz.

Naast de vicieuze cirkel bestaat gelukkig zijn spiegelbeeld: vanaf het moment dat het ietsje, al is het maar een millimeter, beter gaat, dan heeft dat een positieve uitwerking op andere aspecten van de depressie. En die hebben ook weer een positieve uitwerking op andere aspecten, enzovoort. De opwaartse spiraal.

Doe vandaag één positief ding. Kijk wat er gebeurt.

leestijd:
5 minuten

Depressie de dwangmatige denkziekte

Lees hier meer over het boek

Blog categorieën:

Onderwerpen in dit blog: